Το υδροηλεκτρικό φράγμα της Μεσοχώρας πρέπει να πέσει

της Ελένης Ξιαρχογιαννοπούλου

(αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα presspublica)

Το φράγμα της Μεσοχώρας έχει επανέλθει στην επικαιρότητα ως σημαντική παράμετρος στην αναπτυξιακή/ενεργειακή πολιτική της χώρας. Πράγματι, ο αναπληρωτής υπουργός ενέργειας και περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος έχει επανειλημμένα δεσμευθεί εντός και εκτός Βουλής ότι θα δώσει το πράσινο φως για τη λειτουργία του φράγματος ως ένα έργο που θα συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η επαναφορά του θέματος της λειτουργίας του φράγματος συμπίπτει με την επαναφορά του σχεδίου ιδιωτικοποίησης της Δ.Ε.Η.. Η συμφωνία που προέκυψε ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους δανειστές κατά την τελευταία αξιολόγηση περιλαμβάνει την ιδιωτικοποίηση του 17% του μετοχικού κεφαλαίου της Δ.Ε.Η., του 40% των λιγνιτικών της μονάδων, ενώ το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης των υδροηλεκτρικών μονάδων να παραμένει σε εκκρεμότητα. Αντίστοιχα σχέδια ιδιωτικοποίησης του 66% της Δ.Ε.Η. και πώλησης των υδροηλεκτρικών και λιγνιτικών της μονάδων περιλαμβάνονται στο ενεργειακό πρόγραμμα της Ν.Δ., όπως αυτό παρουσιάστηκε τον Απρίλιο του 2017.

Σύμφωνα τόσο με την κυβέρνηση όσο και με την αντιπολίτευση, τα μέτρα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και στην έξοδο της χώρας από την κρίση. Η αλήθεια είναι ότι η ιδιωτικοποίηση δημόσιων αγαθών/υποδομών όπως η Δ.Ε.Η. αποτελούν οργανικό κομμάτι του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου που υποστηρίζει η Ν.Δ. και εφαρμόζει η κυβέρνηση και που τεκμηριωμένα έχει οδηγήσει παγκοσμίως σε τεράστια ανισοκατανομή πλούτου και βαθιές κοινωνικές ανισότητες. Πράγματι, σύμφωνα με στοιχεία του 2017, το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 90% του παγκόσμιου πλούτου. Ειδικότερα, όσο αφορά στα υδροηλεκτρικά φράγματα, έρευνες συσχετίζουν θετικά την εξάρτηση από την υδροηλεκτρική ενέργεια με τη φτώχεια. Επιπλέον δείχνουν ότι τα οικονομικά οφέλη για την κοινωνία είναι περιορισμένα σε χρόνο και έκταση. Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία η κατασκευή και λειτουργία υδροηλεκτρικών φραγμάτων έχει τεράστιες οικο-κοινωνικές συνέπειες. Ενδεικτικά, υπολογίζεται, ότι περίπου το 10% του παγκοσμίου πληθυσμού έχει εκτοπιστεί και ότι τα φράγματα συνεισφέρουν στο 4% της κλιματικής αλλαγής που προκαλεί ο άνθρωπος, ποσοστό που αντιστοιχεί στο κλιματικό αποτύπωμα του κλάδου της αεροπορίας.

Η λειτουργία του φράγματος της Μεσοχώρας και η επαναφορά της ιδιωτικοποίησης της Δ.Ε.Η. προκύπτουν στο πλαίσιο της παγκόσμιας στροφής που παρατηρείται στην υδροηλεκτρική ενέργεια ως εργαλείο προώθησης της ‘πράσινης’ οικονομικής ανάπτυξης. Στην Ε.Ε. η υδροηλεκτρική ενέργεια αποτελεί σημαντικό εργαλείο περιφερειακής αναπτυξιακής και ενεργειακής πολιτικής που θεωρείται ότι μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου. Στο πλαίσιο αυτό ανενεργά υδροηλεκτρικά φράγματα, όπως της Μεσοχώρας, τίθενται σε λειτουργία ενώ νέα μικρότερα βρίσκονται στο στάδιο του σχεδιασμού. Παρόλα αυτά, η συμβολή της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην πράσινη ανάπτυξη είναι αμφισβητήσιμη καθώς είναι πλέον ευρέως παραδεκτό ότι το νερό δεν αποτελεί ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Παρά την ανακλύκλωσή του μέσω του κύκλου της βροχής, η πληθυσμιακή αύξηση και παράγοντες συνδεδεμένοι με την καπιταλιστική παραγωγή και ανάπτυξη, όπως η μόλυνση, η άρδευση, η εξόρυξη, η υπερκατανάλωση και η χρήση του νερού για την παραγωγή ενέργειας έχουν οδηγήσει στη δραματική αύξηση της ζήτησης για νερό και της σταδιακή μείωση της προσφοράς του.

Στο πλαίσιο αυτό, το πιο σημαντικό σημείο από όλα είναι ότι τα φράγματα και κατ’ επέκταση το φράγμα της Μεσοχώρας, ως αποταμιευτήρες νερού, αποτελούν ρυθμιστικούς παράγοντες του ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης του νερού. Ως τέτοια, συνδέονται άμεσα με την παγκόσμια κρίση/ιδιωτικοποίηση του νερού και την κρίση των ποταμών. Η τελευταία αφορά στην κατασκευή φραγμάτων με στόχο την αντιπλημμυρική προστασία την άρδευση, την παροχή πόσιμου νερού και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, τα φράγματα είναι το κλειδί για την αποσυγκέντρωση της παγκόσμιας προσφοράς του νερού και τη δημιουργία καρτέλ κατά το μοντέλο του Ο.Π.Ε.Κ. με στόχο την αύξηση της τιμής του. Ειδικότερα, το φράγμα της Μεσοχώρας, με ύψος 150 μέτρα και σε απόσταση αναπνοής από της πηγές του δεύτερου μεγαλύτερου σε μήκος ποταμού στην Ελλάδα, μπορεί να αποθηκεύσει συνολικά 358 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Είναι σαφές λοιπόν ότι τα φράγματα αποτελούν τεράστιο εργαλείο κοινωνικο-οικονομικού ελέγχου καθώς αποδίδουν σε αυτούς που τα ελέγχουν εξουσία επί της ζωής και του θανάτου της ανθρωπότητας.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες το 65% των παγκόσμιων υδάτινων ροών βρίσκονται υπό απειλή καθώς μόνο το 1/3 από τους 177 μεγάλους ποταμούς της γης ρέει ελεύθερα και μόλις 21 από αυτούς καταλήγουν στη θάλασσα. Περίπου 58,000 φράγματα, 8.200 από τα οποία είναι υδροηλεκτρικά, εκτρέπουν και/ή διαχειρίζονται τη ροή των ποταμών παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι οι δεξαμενές των φραγμάτων περιέχουν τρεις φορές περισσότερο νερό από ότι όλοι μαζί οι ποταμοί της γης και ότι το 80% του νερού που αποθηκεύουν χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης υπολογίζεται ότι πάνω από 3.500 φράγματα είναι υπό κατασκευή ή στο στάδιο του σχεδιασμού παγκοσμίως και ότι 570 από αυτά πρόκειται να κατασκευαστούν στα Βαλκάνια. Ταυτόχρονα, περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ήδη ζει σε περιοχές που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υδάτινης ανασφάλειας. Αντίστοιχα, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 η ζήτηση για νερό θα αυξηθεί κατά 55%, ότι μέχρι το 2030 ο μισός πληθυσμός του πλανήτη θα είναι αντιμέτωπος με έλλειψη πόσιμου νερού, ενώ 33 χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσουν ακραίο πρόβλημα επάρκειας νερού μέχρι το 2040. Τέλος, σε αυτό το πλαίσιο αναμένεται ότι η τιμή του νερού θα εκτοξευθεί.

Πέρα από τη ρύθμιση του ισοζυγίου προσφοράς/ζήτησης του νερού, έρευνες δείχνουν επίσης ότι τα φράγματα αποτελούν προσδιοριστικούς παράγοντες της χρήσης του νερού. Σύμφωνα με μελέτες τα τελευταία περίπου 20 χρόνια τα υδροηλεκτρικά φράγματα συνδέονται άμεσα με την υφαρπαγή της γης και του νερού. Το φαινόμενο της υφαρπαγής της γης αναφέρεται κυρίως στον κατακλυσμό των μεγάλων εδαφικών εκτάσεων που απαιτούνται για την λειτουργία του φράγματος. Το φαινόμενο της υφαρπαγής του νερού, από την άλλη, αναφέρεται σε καταστάσεις όπου ‘ισχυρά διεθνή οικονομικά συμφέροντα αποκτούν τον έλεγχο των υδάτινων πόρων μιας χώρας σε βάρος των τοπικών κοινωνιών και των οικοσυστημάτων που βασίζεται η επιβίωσή τους’. Η εμπειρία δείχνει ότι η κατασκευή των υδροηλεκτρικών φραγμάτων συνοδεύεται από την παραχώρηση της παροχής υδροηλεκτρικής ενέργειας σε διεθνείς οικονομικούς ομίλους αποτελούμενους κυρίως από σουπερμάρκετ, ιδιωτικές μεταλλουργικές εταιρίες και εταιρίες εξόρυξης, οι οποίοι με τη σειρά τους καταφέρνουν να ελέγξουν τις εθνικές κυβερνήσεις και να αποφασίσουν αυτοί τον τρόπο και τους σκοπούς της παρούσας και μελλοντικής χρήσης του νερού στην εκάστοτε χώρα.

Υπολογίζεται ότι το 2013 ιδιωτικοί όμιλοι είχαν υφαρπάξει γύρω στο 5% του ετησίως καταναλώσιμου νερού παγκοσμίως. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό μεταφράζεται σε συμπίεση του ενεργειακού κόστους των εταιριών σε βάρος της κοινωνίας. Για παράδειγμα στη Βραζιλία το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας για τους Βραζιλιάνους πολίτες αυξήθηκε κατά 400% τη στιγμή που το 80% της ενέργειας που παράγεται στη χώρα είναι υδροηλεκτρική. Παρομοίως, η κατασκευή και λειτουργία υδροηλεκτρικών φραγμάτων στον ποταμό Μεγκόγκ στην Καμπότζη και το Λάος απειλεί ευθέως την επιβίωση των ντόπιων, η διατροφή των οποίων εξαρτάται κατά 60% από το εν λόγω ποτάμι. Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα αν λάβει κανείς υπόψη ότι στα πλαίσιο της Διατλαντικής Εμπορικής και Επενδυτικής Σχέσης που διαπραγματεύεται κεκλεισμένων των θυρών η Ε.Ε με τις Η.Π.Α. τα συμφέροντα των οικονομικών κολοσσών προφυλάσσονται και προτάσσονται έναντι των κοινωνιών και των εθνικών κυβερνήσεων. Τα παραδείγματα από την Ελεύθερη Ζώνη Εμπορίου της Αμερικής στην παροχή ύδρευσης είναι τρομακτικά. Το 1998 η ιδιωτική εταιρία Sun Belt Water Inc. μήνυσε τον Καναδά, ζητώντας αποζημίωση $220 εκατ., επειδή έχασε ένα συμβόλαιο παράδοσης καναδικού νερού στην Καλιφόρνια λόγω της απαγόρευσης εξαγωγής νερού που είχε επιβάλει η κυβέρνηση της Βρετανικής Κολούμπια.

Από την παραπάνω ανάλυση γίνεται σαφές ότι φράγμα της Μεσοχώρας όπως και κάθε άλλο φράγμα πρέπει να πέσει. Όμως αυτό από μόνο του δεν αποτελεί ριζική λύση του προβλήματος η καρδιά του οποίου βρίσκεται σ’ αυτή καθεαυτή την καπιταλιστική παραγωγή. Σύμφωνα με τον Μπούκσιν, όλα τα οικολογικά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους σε κοινωνικά. Στον καπιταλισμό και στην κοινωνία του κτητικού ατομικισμού, η προβληματική συνοψίζεται στο μότο ‘ανάπτυξη ή θάνατος’ και αναφέρεται στην υπαρξιακή ανάγκη του συστήματος για συνεχή συσσώρευση μέσα από την αέναη, αμοραλιστική, επέκταση της αγοράς σε βάρος της φύσης και της κοινωνίας. Πράγματι, στο όνομα της ‘πράσινης’ ανάπτυξης και παρά τις τεκμηριωμένα απεχθείς κοινωνικές και οικολογικές τους συνέπειες και περιορισμένα για την κοινωνία οικονομικά οφέλη, προωθείται παγκοσμίως και στην Ελλάδα η αποσυγκέντρωση του νερού μέσω της κατασκευής/λειτουργίας υδροηλεκτρικών φραγμάτων και κατ’ επέκταση η δημιουργία καρτέλ νερού που θα αποφέρουν τεράστια υπερκέρδη στις ιδιωτικές εταιρίες και απόλυτη πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξουσία στις οικονομικές ελίτ.

Για τον Μπούκσιν το πρόβλημα δεν εστιάζεται στο ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης. Αν αύριο πεθάνει ο μισός πληθυσμός του πλανήτη, η αύξηση της ζήτησης του νερού θα μεθοδευθεί συστημικά μέσω της αύξησης της υπερκατανάλωσης των προϊόντων που παράγονται. Όπως παρατηρεί ο Κορνήλιος Καστοριάδης ζητούμενο είναι η δημιουργία μιας κοινωνίας με ένα διαφορετικό κοινωνικο-πολιτισμικό φαντασιακό που θα αντιστρέψει τις παραμέτρους που ορίζουν τον καπιταλισμό και την αστική κοινωνία. Έχει υποστηριχθεί ότι σε μια τέτοια κοινωνία ο στόχος της ανάπτυξης αντικαθίσταται από το στόχο της αποανάπτυξης. Δηλαδή από την αποψίλωση της παραγωγής και της κατανάλωσης προς όφελος της ευημερίας των οικοσυστημάτων και των κοινωνιών. Για τον Μπούκσιν αυτό πρακτικά σημαίνει μια διαφορετική πολιτικοκοινωνική οργάνωση σε μικρές οικοκοινότητες που θα λειτουργούν αμεσοδημοκρατικά με βάση την αμοιβαιότητα. Είναι στο χέρι των οικολογικών κινημάτων και πρωτοβουλιών να προτάξουν αυτούς τους στόχους ή και να δημιουργήσουν καινούριες οικοτοπίες.

9/5/2017