Η παρέμβαση του Δικτύου Μεσοχώρα-Αχελώος SOS στη διαβούλευση για το φράγμα της ΔΕΗ

Δίνουμε στη δημοσιότητα το πλήρες κείμενο της παρέμβασης μας ως Δίκτυο Μεσοχώρα-Αχελώος SOS στη δημόσια διαβούλευση για την μελέτη του ΥΗΕ Μεσοχώρας την οποία κατέθεσε η ΔΕΗ. Η διαβούλευση μέσω του Ηλεκτρονικού Περιβαλλοντικού Μητρώου έληξε την Τετάρτη 6 Οκτωβρίου 2021. Αντιρρήσεις στο κείμενο της μελέτης κατέθεσαν επίσης, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και WWF Ελλάς, με κοινό υπόμνημά τους, η Δρ Χριστίνα Παπαδάκη (συνεργάτιδα του ΕΛΚΕΘΕ) και ο Αποστόλης Καλτσής, Βιολόγος Διατήρησης – Ερευνητής Βιοποικιλότητας MSc Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών.

ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ .

Η εκπονηθείσα Μ.Π.Ε. δεν ανταποκρίνεται στις νόμιμες προβλέψεις και προδιαγραφές, καθώς δεν συνιστά αξιόπιστο μέσο πληροφόρησης για τη δραστηριότητα και το θιγόμενο περιβάλλον, αξιολόγησης των επιπτώσεων σε όλες τις εκφάνσεις τους, εξειδίκευσης των προτεινόμενων μέτρων πρόληψης, μείωσης ή αποκατάστασης, εξέτασης εναλλακτικών λύσεων και αντιπαραβολής των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της καθεμιάς και τεκμηρίωσης με αμιγώς περιβαλλοντικές αρχές και κριτήρια των λόγων επιλογής της προτεινόμενης λύσης.

Αντιθέτως, στηρίζεται σε στοιχεία ανακριβή, ελλιπή και κατά κανόνα ανεπίκαιρα, σε πολλά σημεία αντιγράφει παλιότερες ΜΠΕ, αποσιωπώντας ωστόσο κρίσιμα σημεία τους, και γενικά αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στον σκοπό της σύμφωνα με την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ενδεικτικά απαριθμούμε:

1) την έλλειψη επικαιροποιημένων στοιχείων και η ανεπάρκεια στοιχείων από έρευνα πεδίου όσον αφορά τις επιπτώσεις στα πανάρχαια οικοσυστήματα του άνω ρου του ποταμού Αχελώου, ιδιαίτερα από την ολοκλήρωση των εργασιών του γιγάντιου υδροηλεκτρικού φράγματος (2001) και εντεύθεν, καθώς και η σύγκρισή τους με το παρελθόν,

2) την υποτίμηση των άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στο ανθρωπογενές περιβάλλον (οικισμός Μεσοχώρας και γειτονικοί, μνημεία), το φυσικό περιβάλλον (χλωρίδα, πανίδα, ορνιθοπανίδα, ιχθυοπανίδα, δασικά οικοσυστήματα, οικοτόπους, γειτνιάζουσες περιοχές NATURA και Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (ΣΠΠ)) καθώς και το κλίμα της περιοχής, 

3) την μη αξιολόγηση των επιπτώσεων από τη λειτουργία του φράγματος στο υπόλοιπο οικοσύστημα του ποταμού Αχελώου μέχρι τις εκβολές του, όπου ήδη λειτουργούν τέσσερα μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα,

4) την απουσία αναφοράς στη μηδενική περιβαλλοντική λύση, δηλαδή την πιθανή εξέλιξη του περιβάλλοντος χωρίς το έργο, λύση η οποία θα έπρεπε να εξετάζει και την περίπτωση αποδόμησης του φράγματος.

Ειδικότερα:

1. Η ΜΠΕ μιλά για ασήμαντες εκπομπές ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου στον αέρα από τη λειτουργία του έργου (σελ. 205), ενώ γνωρίζουμε ότι ΥΗΕ πάνω από 15 μέτρα δεν λογίζονται ως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (για αυτόν τον λόγο έχει ξεκινήσει η κατεδάφισή τους στις ευρωπαϊκές χώρες). Το νερό μπορεί να συνιστά Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας, η αποθήκευσή του όμως σε μεγάλους ταμιευτήρες όχι. Για χρόνια μετά τη λειτουργία τους εκλύεται μεθάνιο στον αέρα ως αποτέλεσμα της σήψης της φυτικής μάζας που κατακλύζεται. Το μεθάνιο είναι 23 φορές πιο επιβαρυντικό από το διοξείδιο του άνθρακα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Παραθέτουμε τον σύνδεσμο μιας επιστημονικής εργασίας του έτους 2016, την οποία προφανώς οι συντάκτες της μελέτης αγνοούν, όπου τεκμηριώνεται ότι η επίδραση των μεγάλων φραγμάτων στο φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει υποτιμηθεί μέχρι σήμερα (Greenhouse Gas Emissions from Reservoir Water Surfaces: A New Global Synthesis | BioScience [3] | Oxford Academic (oup.com)). Δεν είναι τυχαίο ότι τα Μεγάλα Υδροηλεκτρικά δεν θεωρούνται Ανανεώσιμη Πηγή Ενέργειας.

2. Η ΜΠΕ (σελ. 299) εντάσσει την περιοχή στη ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας II (μέση επικινδυνότητα, μέγιστο μέγεθος σεισμών της τάξεως 6.0 – 6.5 R). Δεν αναφέρει καθόλου για τη αυξημένη σεισμική επικινδυνότητα μετά τη λειτουργία του φράγματος, βασισμένη μάλιστα σε επιμέρους μελέτη του 1989 ! Δεν αξιολογεί την αυξημένη σεισμική επικινδυνότητα μετά από τη λειτουργία του φράγματος ούτε και προτείνει κάποιο σχετικό μέτρο. Παραλείπει να αξιολογήσει τον μεγάλο σεισμό στα Κρεμαστά μερικά χιλιόμετρα νοτιότερα, πάλι στον Αχελώο, μετά από τη λειτουργία του φράγματος, που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και ανθρώπινα θύματα (1966). Το 2020 δημοσιεύτηκε στο Seismological Research Letters της Σεισμολογικής Εταιρείας της Αμερικής για τους ανθρωπογενείς σεισμούς λόγω ταμιευτήρων στην Ελλάδα όπου αναφέρεται ότι σημειώθηκαν σεισμοί:

1. Στον Μαραθώνα 1938 5,7 R

2. Κρεμαστά 1966 6,2 R

3. Καστράκι 1969 4,6 R

4. Λίμνη Πουρναρίου 1981 5,6 R

5. Πολύφυτο Κοζάνης 1995 6,5 R 3.

3. Για τις κατολισθήσεις και τη σταθερότητα της περιοχής η ΜΠΕ (σελ. 315) αναφέρει για τον τομέα Δ του υφιστάμενου οικισμού Μεσοχώρας ότι βρίσκεται σήμερα σε συνθήκες οριακής ισορροπίας και βαθέως ερπυσμού, καθιστώντας τον εν δυνάμει ασταθή σε συνθήκες λειτουργίας του ταμιευτήρα του φράγματος Μεσοχώρας. Για τον παραπάνω λόγο προτείνει για αυτό την απαλλοτρίωση όλου του οικισμού. Σε αυτό οι μελετητές είναι ειλικρινείς βασιζόμενοι στα στοιχεία του ΙΓΜΕ. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι η ΔΕΗ στις 2/8/2017 ζητούσε από το υπουργείο την απαλλοτρίωση όλης της Μεσοχώρας, δηλαδή τώρα ξαναφέρνει εμμέσως την πρόταση του εντολέα τους δηλαδή της ΔΕΗ.

4. Σε συνέχεια από το προηγούμενο, η ΜΠΕ όσον αφορά τον κοντινό οικισμό του Αρματολικού (σελ. 315) σημειώνει ότι υπάρχουν ενδείξεις αστάθειας που επεκτείνονται σε μεγαλύτερο βάθος. Για τον λόγο αυτό κατασκευάστηκε το σταθεροποιητικό επίχωμα του Αρματολικού.

Δεν αναφέρει όμως ότι αμέσως μετά την κατασκευή, το επίχωμα έχει καταρρεύσει. Πρόσφατα (Αύγουστος 2021), η Τοπική Κοινότητα Αρματολικού ζήτησε την άμεση κατασκευή του επιχώματος, εκφράζοντας την ανησυχία της ότι ενδέχεται να χρειαστεί μετεγκατάσταση του οικισμού σε περίπτωση πλήρωσης του ταμιευτήρα.

5. Η συνολική εκτίμηση της ΜΠΕ (σελ. 491) είναι ότι αναμένεται αύξηση της ποικιλότητας και πυκνότητας (!) των ειδών πανίδας λόγω του «πλουσίου» οικοτόπου σε συνδυασμό με το νερό. Ας αναφέρουμε μόνο ότι κάτι τέτοιο δεν έχει παρατηρηθεί στα υπόλοιπα 4 φράγματα του Αχελώου, όπου οι ταμιευτήρες αποκόπτουν τους δρόμους μετακίνησης των ζώων και περιορίζουν τους βιοτόπους τους. Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε τη λαθροχειρία του ελληνικού κράτους, που εξαίρεσε τις περιοχές κατάκλυσης των ΥΗΕ Μεσοχώρας και Συκιάς από το δίκτυο NATURA 2000, τη στιγμή που έχουν ενταχθεί οι υπόλοιπες γειτονικές περιοχές. Η ΜΠΕ (σελ. 637) αναφέρει ότι μικρά τμήματα του έργου εντάσσονται σε περιοχές NATURA.

Όσον αφορά τα κινδυνεύοντα θηλαστικά της περιοχής η ΜΠΕ (σελ. 346) αναφέρει κατατάσσοντάς τα στην κατηγορία κινδύνου ως ακολούθως: Α) Υψηλός κίνδυνος για το ελάφι (Cervus elaphus), Β) Στα κινδυνεύοντα η αρκούδα (Ursus arctos) και η βίδρα (Lutra lutra), Γ) Στα τρωτά ο λύκος (Canis lupus),, το ζαρκάδι (Capreolus capreolus) και ο μεγάλος νυκτοβάτης (Nyctalus lasiopterus). Δεν αναφέρεται καθόλου στο αγριοκάτσικο και τον αγριόγατο που απειλούνται και αναφέρονται προηγούμενες ακυρωθείσες ΜΠΕ του έργου. Ειδικά για τη βίδρα αυτή θα εξαφανιστεί από όλη την έκταση του ταμιευτήρα γιατί κάνει τη φωλιά της στις όχθες (με δύο εισόδους – τη μία μέσα στο νερό, την άλλη εκτός του νερού). Οπότε, λόγω της αυξομείωσης της στάθμης του νερού αυτό είναι αδύνατο.

Η ΜΠΕ χαρακτηρίζει την περιοχή μελέτης ως ολιγοτροφική και επομένως οι πληθυσμοί της είναι αραιοί. Όσον αφορά την ολιγοτροφική περιοχή που αναφέρεται εδώ, αλλά και για την πέστροφα, δεν ισχύει γιατί δεν λέει σε ποιες μελέτες αναφέρεται, ενώ ξέρουμε από τις οικολογικές οργανώσεις ότι έγκυρες μελέτες έρευνες για αυτές δεν έχουν γίνει για την περιοχή. 

6. Όσον αφορά τον πληθυσμό της αρκούδας η ΜΠΕ (σελ. 348) κάνει λόγο για μικρό αριθμό (20-30 άτομα) παραθέτοντας στοιχεία από το 1996 (μελέτη του Άρκτος) χωρίς να παρουσιάζει κάποια νεότερη μελέτη. Από αναφορές βοσκών και κατοίκων της περιοχής του άνω ρου του Αχελώου γνωρίζουμε εντούτοις ότι ο πληθυσμός τους έχει αυξηθεί. Ξέρουμε επίσης ότι τα ΥΗΕ, άλλα μεγάλα έργα υποδομής (όπως λ.χ. οι αυτοκινητόδρομοι), οι δασικές πυρκαγιές και τα δηλητηριασμένα δολώματα, όπως άλλωστε αναφέρεται στη σελ. 351 της μελέτης, αποτελούν απειλή για την επιβίωση της αρκούδας γιατί εμποδίζουν τη μετακίνησή της μειώνοντας τους βιοτόπους της.

7. Όσον αφορά τα αμφίβια και τα ερπετά η ΜΠΕ (σελ. 356) χαρακτηρίζει ως τρωτά τον αλπικό τρίτωνα (Mesotriton alpestris) και την vipera ursinii (νανόχεντρα-οχιά).

8. Όσον αφορά τις επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα η ΜΠΕ (σελ. 360) σημειώνει ότι στην ευρύτερη περιοχή μελέτης έχουν αναφερθεί συνολικά 127 είδη πτηνών. Ειδικότερα, για την περιοχή «Ευρύτερη Περιοχή Αθαμανικών Ορέων» (GR2130013) η οποία έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Ζ.Ε.Π. ή S.P.A.), τα είδη χαρακτηρισμού είναι τα ακόλουθα: χρυσαετός, φιδαετός, πετρίτης, δρυομυγοχάφτης, όρνιο. Για τα είδη αυτά περιορίζεται σημαντικά ο βιότοπος τους λόγω του ΥΗΕ και με την αδειοδότηση κατασκευής ανεμογεννητριών πέριξ του ταμιευτήρα ακόμη περισσότερο. 

ΤΟ ΔΑΣΑΡΧΕΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ αναφέρει ότι η περιοχή Ασπροποτάμου, εκτός από την υψηλή αισθητική αξία, παρουσιάζει πάνω από 20 φυτικά είδη τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούνται και προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις. Η περιοχή είναι εξίσου σημαντική για την πανίδα, είναι από τους σπάνιους βιότοπους για την αρκούδα, τη βίδρα, το αγριοκάτσικο και τον αγριόγατο. Επίσης υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί μεγάλων αρπακτικών, κυρίως γύπες και έχει χαρακτηριστεί σημαντική περιοχή για τα πουλιά. Χαρακτηριστικά είδη το όρνιο, ο χρυσαετός, ο ασπροπάρης. (πηγή: dasarxeio.com/2013/05/13GR1440001).

Επιπλέον, «η χλωρίδα και η πανίδα είναι ιδιαίτερα πλούσια με πολλά είδη να αναφέρονται παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43/EOK «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» και στη Σύμβαση της Βέρνης Σύμβαση Βέρνης «για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης». Στην περιοχή των Τζουμέρκων τα είδη Corydalis parnassica, Achillea absinthoides, parnassicum Seseli και τα vaginalis Sesleria παρατίθενται στο ελληνικό Προεδρικό Διάταγμα 67/1981 ως προστατευμένα είδη. Το Achillea [5] absinthoides χαρακτηρίζεται ως «σπάνιο» στη βάση δεδομένων του World Conservation Monitoring Centre (WCMC) του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (United Nations Environment Programme – UNEP). Το parnassicum Seseli συμπεριλαμβάνεται επίσης στη βάση δεδομένων WCMC ως "σπάνιο" και το triamularia Centaurea παρατίθεται ως «σπάνιο» στον ευρωπαϊκό κόκκινο κατάλογο (European Red List) για απειλούμενα προς εξαφάνιση ζώα και φυτά. Ένα αμφίβιο και ένα ερπετό (vipera ursinii) αναφέρονται στο παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (τμήμα 3.2). Καταγράφονται ως σπάνια στον Ελληνικό Κόκκινο Κατάλογος καθώς και στη σύμβαση της Βέρνης. Στην κοιλάδα του Αχελώου τα είδη: Όρνιο (Gyps fulvus), Φιδαετός (Circaetus gallicus), Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), Σταυραετός (Hieraaetus pennatus), Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus), Πετρίτης (Falco peregrinus), Πετροπέρδικα (Alectoris graeca), Μπούφος (Bubo bubo) Μαυροτσικλητάρα (Dryocopus martius), Δεντροσταρήθρα (Lulula arborea), Χαμοκελάδα (Anthus campestris) έχουν καταγραφεί στο παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/EOK». (Πηγή: μεταπτυχιακή εργασία Αφροδίτης Μπασιούκα, Ο ρους του ποταμού Αχελώου: η μετατροπή ενός υπερτοπικού φιλόδοξου τεχνικού έργου σε ήπια αναπτυξιακή ευκαιρία, ΕΜΠ, 2017). 

9. Όσον αφορά την ιχθυοπανίδα η ΜΠΕ (σελ. 360) αναφέρεται σε 7 είδη ψαριών που έχουν καταγραφεί στην περιοχή: Χέλι (Anguilla Anguilla), Ποταμοσαλιάρα (Salaria fluviatilis), Στροσίδι (Barbus albanicus), Χαμοσούρτης (Barbus peloponnesius), Δροσίνα (Leuciscus cf. Svallize), Πέστροφα (Salmo trutta), Αμερικάνικη Πέστροφα (Oncorhynchus mykisis). Χαρακτηριστικό του ανεπίκαιρου χαρακτήρα είναι ότι η ΜΠΕ επικαλείται στοιχεία από το…1998 και συγκεκριμένα τη «Μελέτη διασφάλισης της ελευθεροεπικοινωνίας των υδρόβιων σπονδυλωτών κατά μήκος του ποταμού Αχελώου» (ΥΠΕΧΩΔΕ 1998).

10. Όσον αφορά τους αρχαιολογικούς χώρους η ΜΠΕ (σελ. 389) αναφέρεται στις δύο θέσεις στη Μεσοχώρα (θέση Λούτσες) και θέση Παλαιοχώρι (ανασκαφές 1999) όπου υπάρχουν λείψανα οικισμού του 2-3 ου αιώνα π.Χ. (ελληνιστικών χρόνων) και ρωμαϊκής εποχής (2005) και αποφασίστηκε η διατήρηση σε κατάχωση, και το πέτρινο γεφύρι Μεσοχώρας (19ος αιώνας). Τα τελευταία σαράντα χρόνια η ιστορική γέφυρα Χατζηπέτρου ή Καμάρα όπως αποκαλείται στη Μεσοχώρα, δέχτηκε πάνω της όλη την καταστροφική πίεση κάθε λογής μηχανήματος για την κατασκευή του φράγματος. ΔΕΗ και εργολάβοι, αφού ολοκλήρωσαν το έργο τους εγκατέλειψαν τη γέφυρα, σε ένα άδοξο τέλος. Το συγκεκριμένο τρίτοξο γεφύρι, στη θέση «Αρατζόρεμα», γεφυρώνει τον Αχελώο και συνδέει τη Μεσοχώρα με τα πέραν του Αχελώου χωριά του Ν. Τρικάλων και την Ήπειρο. Σύμφωνα με το βιβλίο του Κώστα Μπαρούτα* («ΜΕΣΟΧΩΡΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, η καταστροφή μιας γεωργοκτηνοτροφικής κοινωνίας», ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Θεσσαλία), η γέφυρα κατασκευάστηκε το 1889-91 με ενέργειες του Ασπροποταμίτη βουλευτή Κώστα (Κόκκου) Χατζηπέτρου. Πρωτομάστορας ήταν ο Κώστας Μπέκας. Παραλείπεται επίσης η αναφορά στον νερόμυλο, στον Συμνιώτη ποταμό (παραπόταμος του Αχελώου) ανατολικά της Μεσοχώρας που θα κατακλυστεί κι αυτός από τον ταμιευτήρα. 11. Όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά η ΜΠΕ (σελ. 625) προτείνει να γίνουν αρχαιολογικές ανασκαφές στις θέσεις α) Επισκοπή, β) κοιμητήριο Μεσοχώρας γ) απόληξη λόφου κοιμητηρίου Μεσοχώρας δ) Άγιος Αθανάσιος Αρματολικού, Ι.Ν. Αγίας Τριάδας ε) στην παρόχθια περιοχή Αγίας Τριάδος. Αυτό αναφέρεται πρώτη φορά σε περιβαλλοντική μελέτη και μέχρι τώρα ήταν άγνωστη στους κατοίκους η ύπαρξη αυτών των πιθανών αρχαιολογικών θέσεων.

12. Για τις επιπτώσεις στο κλίμα της περιοχής η ΜΠΕ (σελ. 471-481) κάνει λόγο για αλλαγή του από ηπειρωτικό σε λιμνιαίο με εμφάνιση ομίχλης του καλοκαίρι, διαφορά στη θερμοκρασία, μείωση βροχοπτώσεων και χιονιού, ανέμους, αύξηση-έξαρση μυκητολογικών και εντομολογικών ασθενειών. Αξιολογεί τη σημασία της επίπτωσης ως μικρή. 

Λόγω της εμφάνισης ομίχλης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όπου αυξάνεται ο πληθυσμός της περιοχής, πέρα από το άσχημο οπτικό θέαμα, θα υπάρξουν και θέματα υγείας στις ευπαθείς ομάδες της περιοχής. 

Λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων / χιονοπτώσεων θα μειωθούν τα υδατικά αποθέματα της περιοχής και πιθανότατα τα αναμενόμενα κυβικά μέτρα νερού του ταμιευτήρα Μεσοχώρας. Σήμερα στην περιοχή δεν χρησιμοποιούν καθόλου χημικά γεωργικά φάρμακα στις καλλιέργειες, ενώ όπως λέει και η ΜΠΕ μετά τη λειτουργία του έργου θα αναγκαστούν να το κάνουν. Άρα λόγω όλων των παραπάνω η σημασία της επίπτωσης δεν είναι μικρή, αλλά σοβαρή.

13. Όσον αφορά τις επιπτώσεις στα μορφολογικά και τοπιολογικά χαρακτηριστικά η ΜΠΕ (σελ. 481) τις χαρακτηρίζει ως μικρές κατά τη φάση κατασκευής του έργου (κατασκευή – ολοκλήρωση εργασιών στο φράγμα, συναφή έργα λήψης υλικών (αμμοληψία-κροκάλες), εκσκαφές. Αντιθέτως, η σημασία της επίπτωσης πέριξ της περιοχής του φράγματος είναι ήδη σοβαρή. Το τοπίο έχει ανεπανόρθωτα καταστραφεί αισθητικά , αυτό είναι οφθαλμοφανές.

14. Όσον αφορά τα δασικά οικοσυστήματα της περιοχής η ΜΠΕ δεν αναφέρεται καθόλου στην κοπή και άλλων χιλιάδων αιωνόβιων πλατανιών (στη θέση Δασιά Πλατάνια). Εδώ να σημειώσουμε όσον αφορά την διαρκή επίκληση της κλιματικής αλλαγής στον δημόσιο λόγο και τις δημόσιες-κυβερνητικές πολιτικές (κλιματικής – οικολογικής κρίσης κατά τη γνώμη μας που δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μονομερώς χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι ο ενεργειακός σχεδιασμός έχει αφεθεί, κατά κύριο λόγο, στα χέρια των εταιρειών που προσβλέπουν στο κέρδος) το εξής: αναρωτιέται κανείς για ποιον λόγο επιλέγεται η καταστροφή αιωνόβιων δασών όταν είναι γνωστό ότι τα δασικά οικοσυστήματα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των αερίων του θερμοκηπίου.

15. Ισχυρίζεται η ΜΠΕ (σελ. 486) πως τα πράγματα αλλάζουν προς το θετικό με το σχηματισμό του λιμνιαίου οικοσυστήματος στον τομέα της αναψυχής, με την αύξηση των ευκαιριών (ψάρεμα, κολύμπι, κωπηλασία, πικ νικ κ.ά.) και την αναβάθμιση της περιοχής σε συνδυασμό με κίνητρα χωροταξικά, αναπτυξιακά και συγκράτησης του πληθυσμού. Παραλείπει όμως να αναφέρει ότι αυτά ήδη συμβαίνουν – με ήπιο και σε γενικές γραμμές οικολογικό χαρακτήρα – ενώ η πραγματικότητα των υφιστάμενων φραγμάτων διαψεύδει τις εκτιμήσεις της. Τα επικλινή εδάφη, όπως ακριβώς και στη Μεσοχώρα, αλλά και η συγκέντρωση φερτών υλικών (λάσπης) και οι προδιαγραφές ασφαλείας της ΔΕΗ εμποδίζουν και το ψάρεμα, και το κολύμπι και την κωπηλασία στα 4 φράγματα του Αχελώου.

Η σύγκριση με τη λίμνη Πλαστήρα, η οποία σχηματίστηκε σε επίπεδο έδαφος (οροπέδιο) είναι αλυσιτελής. Ειδικότερα, στην περιοχή της Μεσοχώρας λόγω των επικλινών εδαφών Β-ΒΑ-ΒΔ της λίμνης η προσπέλαση, όπως ακριβώς σήμερα, και τότε θα είναι αδύνατη. Τα ομαλά πρανή δεν είναι πάνω από 150- 200 μέτρα παρά μόνον στην περιοχή του νεκροταφείου του χωριού. Εν κατακλείδι, οι εκτιμήσεις της ΜΠΕ για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού (σελ. 492) είναι έωλες και διαψεύδονται από την πραγματικότητα των υφιστάμενων φραγμάτων. Αντιθέτως είναι η σημερινή κατάσταση του άνω ρου του Αχελώου, που εγγυάται τις προοπτικές μιας ήπιας τουριστικής ανάπτυξης (με σπάνια δασικά οικοσυστήματα και παραδοσιακές οικολογικές ασχολίες που μπορούν να εμπλουτιστούν με νέες όπως ο ήπιος οικοτουρισμός κ.ά.). Εντελώς αντίθετα, η διεθνής εμπειρία επιβεβαιώνει ότι ήταν η κατεδάφιση των φραγμάτων και η απομάκρυνση των υδροηλεκτρικών έργων, που, εκτός από την αναζωογόνηση των ποτάμιων οικοσυστημάτων, πρόσφεραν πραγματικές δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης (βλ. https://riverwatch.eu/en/dedamming/studies).

16. Όσον αφορά τη βιοποικιλότητα η ΜΠΕ (σελ. 491) η μελέτη αναφέρει ότι αναμένεται αύξηση της ποικιλότητας και πυκνότητας των ειδών πανίδας λόγω του πλουσίου οικοτόπου σε συνδυασμό με το νερό. Δεν έχει παρατηρηθεί κάτι τέτοιο στα υπόλοιπα 4 φράγματα του Αχελώου, αλλά λόγω της λίμνης αποκόπτονται οι δρόμοι μετακίνησης των ζώων, που υπάρχουν με τον ποταμό, περιορίζοντας έτσι σημαντικό τον βιότοπο τους. Κατά τη γνώμη μας, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι νέες στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη βιοποικιλότητα της ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας που προβλέπει και την κατεδάφιση φραγμάτων και υδροηλεκτρικών έργων.

17. Όσον αφορά τις δυνατότητες ανάπτυξης, τουρισμού και αναψυχής, με τη μορφή ορεινού τουρισμού, η ΜΠΕ (σελ. 492) εκτιμά ότι αυξάνονται αξιοποιώντας την περιοχή. Αυτό δεν συνέβη σε κανένα χωριό, σε καμία περιοχή που κατακλύστηκε από τα τέσσερα υπόλοιπα φράγματα κατά μήκος του ποταμού Αχελώου από το 1965 έως το 2014. Τα επικλινή πρανή των εδαφών , οι αποστάσεις από τα αστικά κέντρα μαζί με την γενικότερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος, δεν ευνοούν θετικά προς την παραπάνω κατεύθυνση. Επιπροσθέτως, στην παραπάνω προοπτική δεν συνυπολογίζεται ο παράγοντας της οικονομικής κρίσης που διαρκεί ακόμη στην ευρύτερη περιοχή του Ασπροποτάμου, όπου τα τελευταία χρόνια έχουν κλείσει αξιόλογες ξενοδοχειακές μονάδες λόγω μειωμένης κίνησης και έχουν κατασχεθεί από τις τράπεζες και αρκετές από τις υπάρχουσες μόλις που συντηρούνται. Είναι γνωστό επίσης ότι ο τουρισμός του Σαββατοκύριακου δεν ανοίγει σχολεία (δηλ. δεν αυξάνει τον πληθυσμό της περιοχής).

Για τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες που επί αιώνες ασκούνται στην περιοχή του σημερινού Δήμου Πύλης, με επίκεντρο τον πρωτογενή τομέα και οι οποίες θα επηρεαστούν, η ίδια η ΜΠΕ αναφέρει: «Συμπεραίνουμε, ότι η περιοχή υπολείπεται σε καλλιεργούμενες εκτάσεις (σ.σ. 9,9% εκτάσεων, στοιχεία ΕΣΥΕ, έτος 2001), αλλά αυτό δε σημαίνει πως η αγροτική παραγωγή δεν κατέχει σημαντική θέση στο εισόδημα των κατοίκων της περιοχής. Το γεγονός της πληθώρας των δασικών εκτάσεων μπορεί να χαρακτηρίσει και την αυξημένη βαρύτητα προς τα επαγγέλματα και τις δραστηριότητες που συνδέονται με αυτά, όπως είναι ο τουρισμός και η εκμετάλλευση των δασικών προϊόντων» (σελ. 366). Αντίστοιχα, οι βοσκότοποι καλύπτουν ποσοστό περίπου 12,54%, τα δάση καλύπτουν ποσοστό 75,92%, ενώ οι εκτάσεις που καλύπτονται από νερά ανέρχονται σε ποσοστό περίπου 1,14%, σε σύνολο εκτάσεων».

18. Όσον αφορά τις υδρολογικές επιπτώσεις στα επιφανειακά ύδατα, η ΜΠΕ (σελ. 499) χαρακτηρίζει ως σημαντική υδρολογική επίπτωση από την κατασκευή του ταμιευτήρα τη μείωση της ροής στο τμήμα του ποταμού μετά το φράγμα και έως τον χείμαρρο Γκούρας (όπου ουσιαστικά σήμερα δεν υφίσταται ο ποταμός) σε 1,5 k3/sec. Το τμήμα αυτό του ποταμού είναι εντός περιοχής Natura (ευρύτερη περιοχή Αθαμανικών ορέων). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «κρίνεται ότι εξαιτίας της εκτροπής αυτής το κατάντη ποτάμιο σώμα και στο μήκος των 8 km θα μετατραπεί σε Ιδιαίτερα Τροποποιημένο Υδάτινο Σώμα (ΙΤΥΣ), λόγω της μείωσης της απορροής και της ρύθμισης της ροής στην κοίτη κατάντη του φράγματος».

19. Όσον αφορά την προοπτική παρόχθιας βλάστησης η ΜΠΕ (σελ. 505-506) σημειώνει ότι, λόγω των ισχυρών κλίσεων των πρανών και της μεγάλης διακύμανσης της στάθμης του νερού δεν αναμένεται θετική προοπτική παρόχθιας βλάστησης μεσοπρόθεσμα. Κατά τη φάση λειτουργίας του έργου θα κατακλυστούν περίπου 7.800 στρέμματα, τα παραποτάμια δάση είναι 5678. στρέμματα. Η βλάστηση κατάντη του φράγματος επηρεάζεται σε έκταση 500-600 στρεμμάτων. Η παραποτάμια βλάστηση στο τμήμα φράγμα-Γκούρα λόγω της μειωμένης οικολογικής παροχής 1,5 m3/sec θα φέρει υποβάθμιση του παραποτάμιου οικοσυστήματος (η περιοχή αυτή βρίσκεται εντός δικτύου NATURA).

20. Όσον αφορά τις κατακλυζόμενες γεωργικές καλλιέργειες η ΜΠΕ (σελ. 507-508) χαρακτηρίζει μόνιμη και μη αναστρέψιμη την καταστροφή. Από τη λειτουργία του έργου κατακλύζονται γεωργικές καλλιέργειες συνολικής έκτασης 278,5 στρεμμάτων. Η βλάστηση κατάντη του φράγματος επηρεάζεται σε έκταση 500-600 στρεμμάτων.

21. Όσον αφορά τις επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα η ΜΠΕ (σελίδες 515-516-602) ισχυρίζεται ότι η άγρια πέστροφα θα ευδοκιμήσει στον ταμιευτήρα σχηματίζοντας λιμνιαίους πληθυσμούς. Λόγω του ύψους του φράγματος δεν υπάρχουν λύσεις για την ελευθεροεπικοινωνία των ιχθυοπληθυσμών οι οποίοι εκτιμώνται σε μικρούς αριθμούς. Λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας και του ολιγοτροφικού του χαρακτήρα τα ύδατα του Άνω Αχελώου είναι πτωχά σε θρεπτικά στοιχεία, με συνέπεια οι πληθυσμοί των ψαριών να εμφανίζονται σε μικρές πυκνότητες. Όλα τα παραπάνω βασίζονται σε στοιχεία, τα οποία δεν είναι επικαιροποιημένα με βάση τη σημερινή κατάσταση του ποτάμιου οικοσυστήματος, και συγκεκριμένα σε μελέτη ΥΠΕΧΩΔΕ από το έτος 1998, χωρίς μάλιστα να αναφέρεται η χρονική περίοδος σύνταξης της μελέτης. Ως γνωστόν, η πέστροφα ζει σε ρέοντα ύδατα ποταμών και όχι σε λίμνες. Άρα η πέστροφα θα εξαφανιστεί από τη λίμνη. Όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι γνωστό ποιους μήνες έγινε η μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ (1998).

Όσοι γνωρίζουν το ποτάμι ξέρουν ότι τα τέλη της Άνοιξης πριν πέσει η στάθμη του νερού τα ψάρια είναι αρκετά. Αμέσως μετά τους επόμενους μήνες λόγω της παράνομης αλιείας, η αλιεύσιμη πέστροφα σχεδόν εξαφανίζεται. Όσον αφορά τον χαρακτηρισμό των υδάτων του άνω Αχελώου ως ολιγοτροφικών, η ΜΠΕ δεν απαντά με επιστημονικά στοιχεία και επίκαιρες μετρήσεις στο εύλογο ερώτημα, πώς γίνεται ένα τμήμα του ποταμού ανέπαφο από ανθρώπινες παρεμβάσεις να χαρακτηρίζεται ολιγοτροφικό. Το επιχείρημα περί «χαμηλής θερμοκρασίας» είναι κυριολεκτικά αστείο, διότι οι πέστροφες ευδοκιμούν και σε πολύ βορειότερα ποτάμια με σαφώς χαμηλότερες θερμοκρασίες. Στην πραγματικότητα, η ΜΠΕ αποφεύγει την αλήθεια ότι ο βιότοπος και τόπος αναπαραγωγής της πέστροφας θα εξαφανιστεί σε όλη την έκταση της λίμνης. Η πέστροφα γεννά τα αυγά της στα ρέματα σε ήρεμα νερά. Ο Βαθυρρεμιώτης, ο κυριότερος παραπόταμος στην περιοχή, μετατρέπεται σε λίμνη μέχρι το Βαθύρρεμα και εν συνεχεία λόγω της κατασκευής μικρού υδροηλεκτρικού φράγματος αμέσως μετά (2021) εξαφανίζεται. Το ίδιο θα συμβεί και στο Βακαριώτικο ρέμα, το Καμνιαίτικο ρέμα ΒΔ της λίμνης και τα υπόλοιπα. 

Κατά συνέπεια, ο βιότοπος και τόπος αναπαραγωγής της άγριας πέστροφας θα περιοριστεί μετά το Γαρδίκι για λίγα χιλιόμετρα ως το Χαλίκι (πηγές του Αχελώου). Η παρουσία της πέστροφας και η αναπαραγωγή της δεν θα γίνεται στο τμήμα του ποταμού κατάντη του φράγματος και μέχρι τη Γλύστρα. Όσον αφορά τα είδη των κυπρίνων αυτά θα γεννούν τα αβγά τους στις όχθες της λίμνης (γιατί στις όχθες αφήνουν τα αβγά τους) όταν η θερμοκρασία του νερού θα είναι 20 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή την περίοδο που μειώνεται η στάθμη του νερού καταστρέφοντας τα αβγά τους και μειώνοντας σημαντικά τους πληθυσμούς τους.

22. Όσον αφορά τη συμβολή του φράγματος στην αύξηση των θέσεων απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο η ΜΠΕ (σελ. 519-520) αναφέρει ότι επί μονίμου βάσεως στο σταθμό παραγωγής θα είναι συνολικά 10. Πρόκειται για θέσεις εργασίας εξειδικευμένου προσωπικού, ενώ θα προσληφθεί ένας κάτοικος για εργασίες καθαριότητας. Άρα, η επίδραση είναι απειροελάχιστη.

23. Όσον αφορά τον οικισμό της Μεσοχώρας και τη μετεγκατάστασή του η ΜΠΕ (σελ. 529-592- 608) προτείνει την απαλλοτρίωση όλου του οικισμού και ως χώρο μετεγκατάστασης τα Βαρκό. Καταλήγει στην πρόταση της απαλλοτρίωσης, λαμβάνοντας υπόψη τις εκθέσεις και μελέτες της ΔΕΗ και του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), σημειώνοντας ακόμη ότι κατά τη δεκαετία 2000-2010 διαπιστώθηκε και ερμηνεύτηκε ότι ο οικισμός της Μεσοχώρας, σε άλλες περιοχές λιγότερο και σε άλλες περισσότερο, παρουσιάζει στοιχεία διαρκών μετακινήσεων και ενδεχόμενη αστάθεια του εδάφους. Σημειώνει ακόμη ότι η παρουσία ενός ταμιευτήρα σε άμεση γειτονία και η αυξομείωση της στάθμης του νερού (770- 745 μ) δεν κατοχυρώνει την απόλυτη ασφάλεια της λειτουργίας του οικισμού από το σημείο της στάθμης δουλείας και υψηλότερα. Αυτά τα νέα δεδομένα αυξάνουν τη δυσπιστία των κατοίκων απέναντι σε όλους τους φορείς μη ξέροντας τι να περιμένουν. Τη δεκαετία του ’90 έλεγαν ότι παραμένει όλο το χωριό πάνω από την ανώτατη στάθμη. Το 2000-2010 έλεγαν ότι μπορεί να παραμείνει το άνω χωριό κατασκευάζοντας αποστραγγιστική σήραγγα και εν συνεχεία το 2017 ότι μπορεί να παραμείνουν στον τομέα Δ 65 σπίτια (ποσοστό 20% των κύριων κατοικιών) τοποθετώντας πασσαλοτοιχία σε αυτό. 

Η περιοχή (Βαρκό -Σπίτια) που έχουν ενδεικτικά επιλεγεί ως τόπος μετεγκατάστασης είναι σε γενικές γραμμές κατάλληλη προς πολεοδόμηση, πλην όμως εντοπίζονται επιμέρους θύλακοι με γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά ακατάλληλα προς πολεοδόμηση, γεγονός που δεν επιτρέπει συνεχόμενο νέο οικισμό. Επομένως, η πολεοδόμηση της έκτασης οδηγεί σε οργάνωση διάσπαρτων οικιστικών πυρήνων και απαιτείται πρόσθετη εργασία αναζήτησης κατάλληλων περιοχών, που θα έχουν επαρκή χωρητικότητα για την κάλυψη των αναγκών μετεγκατάστασης των κατοίκων. Δηλαδή, ο χωροταξικός σχεδιασμός που έκανε ο Δήμος Πύλης στην περιοχή Βαρκά για το νέο οικισμό ΧΡΗΖΕΙ ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΗΣ. Σε αυτά τα δυο θέματα αυτή η ΜΠΕ είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα, σε σύγκριση με τις προηγούμενες ΜΠΕ. Στα ίδια θέματα επιβεβαιώνεται η από την αρχή άποψή μας, καθώς και άλλων που αγωνίζονται για τη σωτηρία της Μεσοχώρας ότι ήταν αδύνατο να παραμείνει κάποιο τμήμα του χωριού, λόγω αστάθειας του εδάφους, καθώς και η θέση μας για την ακαταλληλότητα των περιοχών των Βαρκών, ως πιθανού οικισμού μετεγκατάστασης. Να σημειωθεί ακόμη ότι το εγκεκριμένο Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτών Πόλεων (ΣΧΟΟΑΠ) του Δήμου Πύλης (ΦΕΚ 749Δ/17.11.2020) δεν λαμβάνει υπόψη του ακύρωση από το ΣτΕ (2020) της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) για το έργο που εκδόθηκε τον Αύγουστο του 2017.

24. Όσον αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις από τη λειτουργία του φράγματος. Μέχρι το 2000 οι ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις δεν καταγράφονταν και πολύ περισσότερο δεν λαμβάνονταν υπόψη. Το 2005 η παγκόσμια επιτροπή φραγμάτων – World Commission on Dams) – προτείνει για πρώτη φορά να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στους κατοίκους. Η ψυχολογία των καταστροφών αναφερόμενη στη μετεγκατάσταση ανθρώπων λόγω κατασκευής υδροηλεκτρικών έργων αναφέρει ότι δημιουργεί διάσπαση του κοινωνικού ιστού , δηλαδή δημιουργεί ένα σχεδόν εμφυλιοπολεμικό κλίμα μεταξύ των κατοίκων (αυτών που θέλουν το φράγμα και αυτών που αντιτίθενται). Αυτό παρατηρείται και στη Μεσοχώρα με έναν επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα - τόσο μεγάλο μεγάλο χρονικό διάστημα ομηρίας 35 ετών δεν έχουμε συναντήσει παγκοσμίως. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει καμία βιβλιογραφική αναφορά στα διάφορα πεδία επιστημών στην Ελλάδα για τις επιπτώσεις από την κατασκευή φραγμάτων που να αναφέρονται σε μετεγκατάσταση κατοίκων λόγω ΥΗΕ και τις επιπτώσεις του σε αυτούς. Επισημαίνουμε ακόμη ότι τα προγράμματα μετεγκατάστασης επικεντρώνονται στο οικιστικό ζήτημα και αφήνουν απέξω την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ψυχολογική υποστήριξη των θιγομένων. Η ΜΠΕ αναφέρει επιγραμματικά ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για αυτό. Αυτά όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν και να αποδώσουν όπως δεν έχουν αποδώσει σε κανένα από τα 4 φράγματα στον Αχελώο (λόγω μορφολογίας εδάφους, μεγάλης κλίσης των πρανών, μεγάλης απόστασης από τα αστικά κέντρα). Σύμφωνα με την ψυχολογία των καταστροφών έχουμε εμφάνιση ψυχικών νόσων που κυμαίνονται από ήπιες μέχρι σοβαρές (διαταραχές άγχους, εξαρτήσεις, κατάθλιψη κ.ά.) με μεγαλύτερη επιβάρυνση στους ηλικιωμένους, τις γυναίκες και τα παιδιά. Αυτές δεν συμβαίνουν μόνον στους μόνιμους κατοίκους αλλά και στους χιλιάδες Μεσοχωρίτες που έρχονται το καλοκαίρι στο χωριό γιατί η Μεσοχώρα αποτελεί τόπο μνήμης των παιδικών τους χρόνων, της μνήμης των γονιών τους και άλλων πολύ σημαντικών γεγονότων που συμπεριλαμβάνονται στις έννοιες χωριό, τόπος, πατρίδα. Η ΜΠΕ τη μόνη ψυχολογική παρέμβαση που προτείνει είναι το γκρέμισμα των οικιών και το κόψιμο των δέντρων στα 20 εκ. στη ζώνη που θα ανεβοκατεβαίνει η στάθμη του νερού για να μην επιβαρύνονται ψυχολογικά οι κάτοικοι βλέποντας τα σπίτια τους να προβάλλουν και δίπλα τα νεκρά δέντρα.

25. Ειδικά για τις επιπτώσεις σε ιχθυοπανίδα, ορνιθοπανίδα, βλάστηση, χλωρίδα, οικοτόπους της περιοχής χαρακτηριστικό της ανεπάρκειας στοιχείων, άρα και πρόβλεψης των επιπτώσεων από τη λειτουργία του φράγματος, είναι το γεγονός ότι η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ) η οποία συνοδεύει την ΜΠΕ, δεν περιλαμβάνει μετρήσεις πεδίου, με το σκεπτικό ότι «το έργο είναι υφιστάμενο κατά το μεγαλύτερο μέρος του και έχει αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά με Α.Ε.Π.Ο. του 2014 (Μ.Π.Ε. 2014) λαμβάνοντας υπόψη τα εν λόγω Natura και σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 4014/2011 και στην παρούσα φάση συντάσσεται νέος Φάκελος της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, που περιλαμβάνει στοιχεία αναφορικά με την τεκμηρίωση της συμβατότητας του έργου με το εν ισχύ Χωροταξικό Πλαίσιο της Θεσσαλίας και την εν ισχύ 1η Αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας» (σελ. 18, ΕΟΑ). Ενώ γίνονται αναφορές σε επίσημες καταγραφές που αφορούν στην περιοχή «Κερκέτιο ‘Ορος» (GR1440002) (Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) καθώς ο βορειανατολικός κλάδος του σχηματιζόμενου ταμιευτήρα βρίσκεται σε μήκος 1.750 m περίπου εντός της προστατευόμενης περιοχής του δικτύου Natura 2000, και την περιοχή «Ευρύτερη Περιοχή Αθαμανικών Ορέων» (GR2130013), καθώς εκεί χωροθετείται ο σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του έργου [11] και η υπόγεια σήραγγα προσαγωγής νερού (σχεδόν σε όλο το μήκος της), από την Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ) απουσιάζουν αναλυτικές και κυρίως επίκαιρες μετρήσεις πεδίου όσον αφορά την ορνιθοπανίδα, την ιχθυοπανίδα, τα κινδυνεύοντα θηλαστικά και ερπετά, τους οικοτόπους, καθώς αυθαιρέτως κρίνουν οι μελετητές ότι δεν απαιτούνται. Επικαλούνται, εντούτοις, για την βλάστηση αυτοψία που πραγματοποιήθηκε το…2014 («Παρόλα αυτά πραγματοποιήθηκε αυτοψία [στα πλαίσια εκπόνησης της ΜΠΕ 2014] κατά μήκος του ποταμού Αχελώου κατάντη του ΥΗΕ Μεσοχώρας έως τις εκβολές για την καταγραφή της βλάστησης»). Η απουσία μετρήσεων πεδίου παραβιάζει την υπουργική απόφαση 170225/2014 για τις προδιαγραφές των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) της κατηγορίας 1 (ΦΕΚ, τχ. Β’, 135 / 27-1-2014) όπου στο παράρτημα 3.2.1 (προδιαγραφές ΕΟΑ) αναφέρεται ρητά ότι για τα έργα της υποκατηγορίας Α1 που υλοποιούνται εντός ΖΕΠ (όπως στην περίπτωσή μας) πρέπει να γίνουν εργασίες πεδίου που θα έχουν συνολική διάρκεια από 20 έως 60 ημέρες, ανάλογα με τα υπό διερεύνηση είδη ή τύπους οικοτόπων, την έκταση, το ανάγλυφο και τα ενδιαιτήματα της περιοχής καθώς και παρατηρήσεις κατά την α) αναπαραγωγική περίοδο των ειδών ορνιθοπανίδας (Μάρτιος έως Ιούνιος για τα περισσότερα είδη), β) τη μεταναστευτική περίοδο (άνοιξη και φθινόπωρο), γ) την περίοδο διαχείμασης (χειμερινοί μήνες), καθώς και χαρτογράφηση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών.

26. Η ΜΠΕ (σελίδα 637) αναφέρει τα τμήματα του έργου που ανήκουν σε περιοχές NATURA (μικρά τμήματα αυτών). Θεωρούμε παράλειψη της ΜΠΕ το γεγονός ότι δε σχολιάζεται και δεν αξιολογείται το γεγονός της εξαίρεσης της περιοχής του ΥΗΕ και του ταμιευτήρα της Μεσοχώρας, καθώς και της περιοχής του σχεδιαζόμενου φράγματος στη Συκιά, παρότι οι περιοχές αυτές -υπό την απειλή της κατάκλυσής τους- διατηρούν σε μεγάλο βαθμό τον παρθένο χαρακτήρα τους (και ενώ οι γειτονικοί ορεινοί όγκοι του Ασπροποτάμου και των Αγράφων έχουν αρχίσει να πλήττονται από νέες ενεργειακές δραστηριότητες, βιομηχανικού τύπου). Η μη ένταξη της εξεταζόμενης περιοχής στο δίκτυο των περιοχών NATURA, αποσκοπεί στην άρση σημαντικών εμποδίων για την περιβαλλοντική αδειοδότηση και συνιστά οφθαλμοφανή «πριμοδότηση» της κατασκευής του ΥΗΕ της Μεσοχώρας (σε επόμενο στάδιο και του ΥΗΕ της Συκιάς).

27. Ο Αχελώος αποτελεί ενιαίο φυσικό οικοσύστημα, η προστασία του οποίου δεν κατοχυρώνεται από την τμηματική εξέταση των επιπτώσεων στη περιοχή του ΥΗΕ της Μεσοχώρας, πέρα από τις αποσπασματικές αναφορές σε επιμέρους πτυχές, όπως το υδατικό ισοζύγιο, κι αυτό με ελλιπή και μη επικαιροποιημένα στοιχεία. Δεν εξετάζεται, δηλαδή, το συγκεκριμένο έργο σε συσχέτιση με τα υφιστάμενα έργα κατάντη της Μεσοχώρας (ΥΗΕ Κρεμαστών, Καστρακίου, Στράτου, Δαφνοζωνάρας), αλλά και με τα σχεδιαζόμενα (ΥΗΕ Συκιάς, Αυλακίου, αντλησοταμιευτικού Αμφιλοχίας, πλωτών Φ/Β στον ταμιευτήρα Καστρακίου), για να περιοριστούμε μόνο στο κύριο σώμα του Αχελώου, που από ποταμός μετατρέπεται σε άθροισμα διαδοχικών λιμνών.

28. Ο σχεδιασμός ενός φράγματος και ενός ΥΗΕ είναι πολυπαραγοντικό ζήτημα. Ωστόσο, δεν μπορεί να παρακαμφθεί το γεγονός ότι το φράγμα της Μεσοχώρας είναι -στην κατηγορία του[1] από τα υψηλότερα της χώρας και της Ευρώπης, κάτι που η ισχύς του ΥΗΕ και η αναμενόμενη παραγωγή ενέργειας δεν το δικαιολογεί. Η βασική εξήγηση για την επιλογή αυτή είναι η ανάγκη για τη δημιουργία ταμιευτήρα μεγάλης χωρητικότητας, ως αποτέλεσμα της αρχικής επιλογής το φράγμα της Μεσοχώρας να αποτελέσει έργο κεφαλής της εκτροπής του Αχελώου, αποτέλεσμα της οποίας είναι τα τεχνικά χαρακτηριστικά του φράγματος να μην έχουν αποκλειστικά ενεργειακά κριτήρια. Το γεγονός ότι το ΥΗΕ της Μεσοχώρας εξετάζεται ως αμιγώς ενεργειακό έργο δεν αναιρεί την παραπάνω διαπίστωση, ούτε τις συνέπειες που έχει το (αχρείαστο) μεγάλο ύψος του φράγματος, σημαντικότερη των οποίων είναι ο κατακλυσμός και η καταβύθιση του μεγαλύτερου τμήματος του οικισμού της Μεσοχώρας. 

Θεωρούμε σημαντική παράλειψη της ΜΠΕ το ότι δεν αναφέρεται στις συνέπειες της υλοποίησης της εκτροπής, παρότι αποτελεί διακηρυγμένο στόχο της σημερινής κυβέρνησης και του μεγαλύτερου μέρους του πολιτικού φάσματος, ούτε στη δυνατότητα υλοποίησης του έργου με πολύ χαμηλότερο ύψος φράγματος και με το ίδιο ενεργειακό αποτέλεσμα, όπως προβλέπονταν στους αρχικούς σχεδιασμούς και στις υποσχέσεις προς τους κατοίκους της Μεσοχώρας, ανεξάρτητα από τη δική μας αρνητική στάση και σε αυτό το ενδεχόμενο.

29. Χρησιμοποιούνται -και στη ΜΠΕ- δύο βασικά επιχειρήματα υπέρ της υλοποίησης του έργου: το μέχρι τώρα κόστος και ο επείγων χαρακτήρας προσθήκης νέου δυναμικού στο ενεργειακό σύστημα της χώρας. Ως προς το πρώτο επιχείρημα, αντιτάσσουμε το πρόσθετο κόστος των εργασιών που πρέπει να γίνουν για τη θέση σε λειτουργία του έργου, σε συνδυασμό με το οικολογικό κόστος που θα έχει σε βάθος χρόνου η λειτουργία του, όσο δύσκολο κι αν είναι να «μεταφραστεί» σε απτό οικονομικό κόστος. Ως προς το δεύτερο επιχείρημα, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι το προσδοκώμενο ενεργειακό όφελος, σε σύγκριση με την παραγωγή ενέργειας από τις ραγδαία υλοποιούμενες υπερμεγέθεις μονάδες φυσικού αερίου και τις βιομηχανικού τύπου μονάδες ΑΠΕ, είναι ασήμαντο και ανίκανο να δικαιολογήσει τις μακροπρόθεσμες και μεγάλης κλίμακας επιπτώσεις, που θα επιφέρει η υλοποίηση του έργου. 

Ως προς την επίκληση του γενικότερου δημόσιου οφέλους, επισημαίνουμε την –πρόσφατα δημοσιοποιημένη- πρόθεση της κυβέρνησης και της διοίκησης της ΔΕΗ να προβεί σε περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, με το δημόσιο να περιορίζεται σε ρόλο μειοψηφίας.

30. Με βάση τα παραπάνω είναι παράλειψη της ΜΠΕ και σοβαρός λόγος για την απόρριψή της η μη αναφορά στη μηδενική λύση. Σε επίρρωση αυτής μας της θέσης επικαλούμαστε τις παρατηρήσεις που έχει καταθέσει η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών